Яшьтәшләр, күршеләр, геройлар

Советлар Союзы Герое, Бондюг 1 нче урта мәктәбе чыгарылышы Михаил Фомин җитмеш ел элек хәрби юлын башлый, ул ил, Бөек Ватан сугышы һәм безнең төбәк тарихына алтын хәрефләр белән язылган.

Физик яктан нык, патриотизм рухында тәрбияләнгән егет, 159 нчы гвардия артполкы төзәүчесе (75 нче гвардия укчылар дивизиясе, 13 нче армия, Үзәк фронт) үзен Сталинград сугышы чорында батыр солдат итеп күрсәтә һәм беренче дәрәҗә Ватан сугышы ордены белән бүләкләнә. Ә алда - Курск сугышы.
1943 елның июлендә ул Курск өлкәсенең Поныри станциясе районындагы бәрелешләрдә катнаша. Бу поселок дошманның мөһим терәк пункты була. Шуңа күрә немецлар үз позицияләрен саклау өчен барлык чараларны күрәләр.
7 июльдә 43 нче гвардия сержанты Фомин каты бәрелештә яраланган орудие командирын алыштыра һәм дошманның 12 контратакасын кире кайтара, җиде танкын бәрә. Бу 19 яшьлек Бондюг егетенең соңгы сугышы була. Ул авыр яраларыннан госпитальдә үлә һәм Курск өлкәсендә җирләнә.
Район журналистлары якташыбызның кабере нинди торак пунктта икәнлеген, бу урынның ниндилеген, Михаил Фомин исеме белән Курск урамнарының берсе аталуның дөрес фактмы икәнлеген ачыкларга булдылар. Хәлгә ачыклык кертү өчен, Поныри музеена мөрәҗәгать иттек. Ул узган елда, районны фашистлардан азат итүнең 68 еллыгы алдыннан, яңа статус алды һәм Курск сугышы музее дип атала башлады.
Берничә көннән музей директоры С.Будниковтан җавап килде. "Советлар Союзы Герое М.С.Фомин Гнилое авылының Н.Смородино туганнар каберлегендә күмелгән. Шунда ук Советлар Союзы Герое Бисеров та җирләнгән. Каберлек Гнилое авылының Матвеево мәктәбе янында. 1954 елга кадәр бу һәм башка торак пунктлар Матвеево авыл Советына керде, каберлекнең исеме дә шуннан алынган.
Закон буенча геройларга аерым плитә каралган. Хәзерге вакытта күмелү урынында ике плитә дә урнаштырылган. Курск шәһәренең Үзәк округында Фомин урамы бар".
"Курскидагы Михаил Фомин урамы Җиңү проспектына чыга торган Тропинка һәм Шпаерская урамнары арасында урнашкан. Исем 1995 елның 24 гыйнварында шәхси сектордагы яңа урамга бирелгән. Ул зур түгел", - без astrokursk сайтында шундый тәгаенлау алдык.
Документлардан күренгәнчә, туганнар каберлегендә 41 сугышчы һәм 1942 елда фашистлар атып үтергән биш җирле кеше күмелгән. Курск җирендә соңгы приютын тапкан икенче геройның кем икәнлеген ачыкларга булдык. Кузьма Бисеров тумышы белән Удмуртиядән булып чыкты. Михаилның яшьтәше аннан бер айдан соң Герой исеме алган.
Аларның биографияләре охшаш диярлек. Кузьма 1923 елның 26 мартында Удмуртия АССРның Кезски районында рус крестьяны гаиләсендә туа. Мәктәп һәм ФЗӨ тәмамлаганнан соң, тимер юл станциясендә стрелочник булып эшли. 1942 елда үз теләге белән фронтка китә. Курск дугасында хәрби чыныгу ала. 207 нче гвардия укчылар полкының (70 нче гвардия укчылар дивизиясе, Үзәк фронт) танк орудиесенә каршы төзәүчесе гвардия ефрейторы Кузьма Бисеров икенче сан астында совет танкка каршы артиллерист осталар арасына керә. Гвардия ефрейторы Бисеров 1943 елның 6 июленнән 8 енә кадәр Поныри районының Ольховатка авылы янәшәсендәге сугышларда 22 фашист танкын юк итә. Ул 25 июльдә немецларның контратакасын кире кайтарганда һәлак була. 20 яшьлек сугышчыга герой исеме 1943 елның 8 сентябрендә бирелә.
Удмуртиянең Кезски районы Кулиги авылында бер урам Кузьма Федорович Бисеров хөрмәтенә аталган. Шунысы кызыклы, Кулиги авыл мәктәбе чыгарылышлары исемлегендә тагын бер Советлар Союзы Герое исәпләнә - Зосим Исаакович Макаров, 91 нче гвардия штурмлау авиациясе полкы эскадрилья командиры. Ул сугыштан соң да Хәрби-Һава көчләрендә хезмәт иткән, 1968 елда генерал-майор исеме бирелгән.
Поныри музее хезмәткәрләре безгә яшьтәшләрнең, күрше республикалар улларының тыйнак кабер плитәләренең фотоларын җибәрделәр.
Фронтовикларның берсе әйткән: "Очучылар, аерым шартларда танкистлар да дошманның өстенлеге вакытында сугыштан чыга алсалар, артиллеристларның мондый мөмкинлеге юк иде. Алар һәр сугышта яки дошманны туктатырга, яки һәлак булырга тиешләр".
Рәсемнәрдә: Кузьма Бисеров, Михаил Фомин; Матвеево туганнар каберлеге.